Kolon (yoğun bağırsaq) xərçəngi
? Kolon (yoğun bağırsaq) xərçəngi nədir?
Kolon xərçəngi — yoğun bağırsağın daxili səthindəki hüceyrələrin nəzarətsiz çoxalması nəticəsində yaranan bədxassəli şişdir.
Adətən kiçik, xoşxassəli poliplərdən başlayır və illər ərzində xərçəngə çevrilə bilər.
Bu səbəbdən erkən müayinə çox vacibdir, çünki xərçəng yaranmadan əvvəl də aşkar etmək mümkündür.
⚠️ Əsas risk faktorları
-
Yaş – 45 yaşdan yuxarı şəxslərdə risk artır
-
Ailədə kolon xərçəngi və ya polip olması
-
Pis qidalanma vərdişləri – çox ət, az lif, az tərəvəz
-
Siqaret və spirt
-
Hərəkətsiz həyat tərzi
-
Kronik bağırsaq xəstəlikləri – xoralı kolit, Crohn xəstəliyi
-
Piylənmə və şəkərli diabet
? Əlamətləri
İlk mərhələdə çox vaxt sakit gedir, amma aşağıdakı simptomlar siqnal ola bilər:
-
Nəcisdə qan (bəzən gözlə görünməz, gizli olur)
-
Bağırsaq vərdişlərində dəyişiklik – ishal, qəbizlik, nazik formada nəcis
-
Daimi qarın ağrısı, köp, doluluq hissi
-
İzah olunmayan çəki itkisi və yorğunluq
-
Qan azlığı (anemiya) – xüsusilə səbəbsiz yaranıbsa
➡️ Bu əlamətlər varsa, gastroenteroloqa müraciət etmək vacibdir.
? Erkən aşkarlama (skrininq)
Kolon xərçəngi yeganə xərçəng növlərindən biridir ki, erkən aşkarlama ilə 90%-dən çox hallarda qarşısını almaq olur.
? Tövsiyə olunan müayinələr:
| Müayinə növü | Tövsiyə olunan yaş və tezlik |
|---|---|
| Kolonoskopiya | 45 yaşdan sonra hər 10 ildən bir (risk varsa 40 yaşdan) |
| Nəcisdə gizli qan testi (FOBT və ya FIT) | Hər il |
| Virtuall kolonoskopiya (KT kolonoqrafiya) | 5 ildən bir alternativ variant kimi |
| Sigmoidoskopiya | 5 ildən bir (bağırsağın son hissəsinə baxış) |
➡️ Kolonoskopiya həm aşkarlayır, həm də müalicə edir — yəni polipləri elə oradaca götürmək mümkündür.
? Müalicə üsulları
Müalicə xərçəngin mərhələsinə görə seçilir.
1. Cərrahi əməliyyat
-
Ən əsas və çox hallarda tam sağaldıcı üsuldur.
-
Şiş olan bağırsaq hissəsi çıxarılır, qalan hissələr birləşdirilir.
2. Kimyaterapiya
-
Əgər xərçəng yayılıbsa və ya limfa düyünlərinə keçibsə, əməliyyatdan öncə və ya sonra tətbiq olunur.
3. Radioterapiya (şüa müalicəsi)
-
Xüsusilə düz bağırsaq (rektum) xərçənglərində istifadə olunur.
4. Hədəfli müalicə və immunoterapiya
-
Müasir mərhələlərdə, genetik analizlərə əsasən seçilən fərdi dərmanlardır (məsələn: KRAS, MSI testləri).
? Sağalma ehtimalı
Mərhələyə görə dəyişir:
| Mərhələ | Sağ qalma faizi |
|---|---|
| I mərhələ | 90%+ |
| II mərhələ | 70–80% |
| III mərhələ | 50–60% |
| IV mərhələ | 10–20% (amma müasir müalicə ilə daha uzun ömür mümkündür) |
? Qarşısını almaq üçün
✅ Qidalanma:
-
Daha çox lifli qidalar, meyvə, tərəvəz
-
Qırmızı ət və emal olunmuş ət məhsullarını azaltmaq
-
Duzlu və qızardılmış qidalardan uzaq durmaq
✅ Həyat tərzi:
-
Gündəlik fiziki aktivlik
-
Siqaretsiz və alkoqolsuz həyat
-
Normal bədən çəkisi saxlamaq
✅ Tibbi profilaktika:
-
45 yaşdan sonra müntəzəm kolonoskopiya
-
Əgər ailədə kolon xərçəngi varsa, skrininqə 10 il daha tez başlamaq
