Ağciyər xərçəngi nədir? Əsas səbəblər və risk amilləri, müalicəsi
? Ağciyər xərçəngi nədir?
Ağciyər xərçəngi — ağciyərlərin içərisindəki hüceyrələrin nəzarətsiz çoxalması nəticəsində yaranan bədxassəli şişdir.
Bu hüceyrələr tədricən böyüyür və qan, limfa vasitəsilə digər orqanlara metastaz verə bilir.
? Əsas səbəblər və risk amilləri
Ağciyər xərçənginin təxminən 85–90%-i siqaretlə bağlıdır.
Amma tək səbəb bu deyil ?
-
Siqaret çəkmək (hətta passiv siqaret tüstüsünə məruz qalmaq da risk yaradır)
-
Zərərli qazlar və kimyəvi maddələrə məruz qalmaq (asbest, radon, dizel tüstüsü və s.)
-
Hava çirkliliyi
-
Ailədə ağciyər xərçəngi olması
-
Qidalanma pozğunluğu və immun zəifliyi
⚠️ Əlamətləri
Ağciyər xərçəngi çox vaxt ilk mərhələdə heç bir simptom vermir.
Ancaq aşağıdakı hallardan biri varsa, diqqətli olmaq lazımdır:
-
Uzun müddət keçməyən öskürək (xüsusilə siqaret çəkənlərdə)
-
Qanlı bəlğəm
-
Dərin nəfəs aldıqda və ya öskürəndə ağrı
-
Nəfəs darlığı, səs batması
-
Səbəbsiz arıqlama və yorğunluq
-
Boyun və ya körpücük sümüyü nahiyəsində şişkinlik
➡️ Bu əlamətlər varsa, terapevtə və ya pnevmoonkoloqa müraciət etmək vacibdir.
? Erkən aşkarlama (skrininq)
Ağciyər xərçəngi erkən aşkarlana bilər — xüsusilə risk qrupundakı insanlar üçün.
? Tövsiyə olunan müayinələr:
| Qrup | Tövsiyə olunan müayinə | Tezlik |
|---|---|---|
| 50–80 yaş arası, uzun illər siqaret çəkənlər | Aşağı dozalı KT (kompüter tomoqrafiya) | Hər il |
| Siqareti tərgidənlər (son 15 il ərzində) | KT müayinəsi | Hər il |
| Siqaret çəkməyənlər, amma ailə riski olanlar | KT və ya rentgen + qan analizi | 2–3 ildən bir |
➡️ Aşağı dozalı KT adi rentgendən 10 dəfə dəqiqdir və xərçəngi 0–1 mərhələdə göstərə bilir.
? Müalicə üsulları
Müalicə xərçəngin mərhələsindən, tipindən və xəstənin ümumi vəziyyətindən asılıdır.
1. Cərrahi əməliyyat
-
Erkən mərhələdə şiş ağciyərin bir hissəsindədirsə, həmin hissə çıxarılır (lobektomiya və ya pnevmonektomiya).
-
Bu mərhələdə tam sağalma mümkündür.
2. Kimyaterapiya
-
Xərçəng hüceyrələrini öldürmək və yayılmanın qarşısını almaq üçün istifadə olunur.
-
Əməliyyatdan öncə və ya sonra tətbiq oluna bilər.
3. Radioterapiya (şüa terapiyası)
-
Xüsusilə əməliyyat mümkün olmadıqda və ya ağrıların azaldılması üçün istifadə olunur.
4. Hədəfli müalicə və immunoterapiya
-
Xüsusi genetik mutasiyaları olan xəstələrdə modern və daha az zəhərli müalicə formalarıdır.
-
Məsələn: EGFR, ALK, PD-L1 pozitiv xərçənglərdə.
? Sağalma ehtimalı
Bu, mərhələdən çox asılıdır:
| Mərhələ | Sağ qalma ehtimalı |
|---|---|
| I mərhələ | 60–80% |
| II mərhələ | 40–50% |
| III mərhələ | 20–30% |
| IV mərhələ | 5–10% (amma immunoterapiya ilə bəzən illərlə uzanır) |
? Qarşısını almaq üçün
-
Siqareti tam tərgidin – heç bir “az çəkirəm” variantı təhlükəsiz deyil.
-
Evdə və işdə havanın keyfiyyətini qoruyun (radon testləri, havalandırma).
-
Təzə meyvə, tərəvəz və C vitamini ilə zəngin qidalanın.
-
İdman və aktiv həyat tərzi immuniteti gücləndirir.
-
Profilaktik KT müayinəsini ildə bir dəfə edin (xüsusilə siqaret çəkənlər üçün).
